Macro fotografie

Aan de slag met macrofotografie
Macrofotografie heeft op veel fotografen een bijzondere aantrekkingskracht. Wellicht dat deze aantrekking schuilt in de manier waarop macrofoto’s alledaagse dingen er bijzonder uit laten zien. Dat macrofotografie zo populair is blijkt ook duidelijk op internet.

Macrofotografie met een compactcamera
Een leuk startpunt bij macrofotografie is dat je er amper dure apparatuur voor nodig hebt. Met de simpelste digitale compact camera kun je al prachtige macrofoto’s maken. Sterker nog; het is daarmee doorgaans gemakkelijker dan met een digitale spiegelreflex en dure macro objectieven. De meeste compact camera’s kunnen namelijk al op een afstand van zo’n één centimeter tot je onderwerp scherpstellen. Ongelofelijk dichtbij dus en dit levert ook prachtige beelden op.
Dat macro-opname zo goed te maken zijn met een compact camera heeft alles te maken met de kleine sensoren in deze camera’s. Die zorgen namelijk voor een grote scherptediepte en een kleine scherpstelafstand. Hoe groter een sensor hoe kleiner de scherptediepte is bij een gekozen diafragma. Dat is tevens de reden waarom je met een digitale spiegelreflexcamera zo goed kunt spelen met de scherptediepte in je foto terwijl bij je compact camera vaak het hele beeld gelijk scherp is.
Hoe dichter je op je onderwerp zit hoe kleiner de scherptediepte (bij elke camera) wordt. Wanneer je met je spiegelreflex op 15 centimeter van je onderwerp zit is de scherptediepte dus nog maar een kleine strookje van een paar millimeter, bij een compact camera bedraagt de scherptediepte dan nog enkele centimeters.
Dat betekent natuurlijk niet dat je mooie spiegelreflex camera de deur uit kan. Met wat extra moeite kun je met je spiegelreflex prachtige macro-opname maken en dat hoeft niet altijd veel geld te kosten.

Objectieven voor macrofotografie
Officieel kun je pas van macrofotografie spreken wanneer de beeldvergroting 1:1 of groter is. Dat houdt in dat het onderwerp in je foto even groot (of groter) op de sensor van je camera geprojecteerd wordt. In de praktijk zijn er echter veel fabrikanten die ook objectieven met een 1:4 verhouding (4 centimeter in het echt wordt als 1 centimeter op je foto weergeven) al een macro-objectief noemen. Eigenlijk wordt er dan gesproken van close-up fotografie. Overigens kan een gemiddelde (niet macro) lens een vergroting van circa 1:10 halen.
Andersom kan het ook; als de vergroting 2:1 wordt, dan is het beeld op de sensor groter dan de werkelijkheid. Officieel wordt er dan gesproken over microfotografie, omdat je het beeld aan het vergroten bent ten opzichte van de werkelijkheid.
Voor macrofotografie op een spiegelreflex camera zijn er tal van opties. Veel fotografen beginnen met een flinke telezoom lens die beschikt over een macro mode. Meestal gaat het hierbij feitelijk om een close-up mode, maar dit is vaak voldoende om te kijken of macrofotografie iets voor jou is.
Wil je het professioneler aanpakken dan kun je kijken naar een echt macro objectief. Een dergelijk objectief beschikt dus over minimaal een vergroting van 1:1 en is doorgaans haarscherp. Die scherpte is nodig omdat bij macrofotografie de kleinste onscherpte al opvalt. Overigens is een macro-objectief niet alleen te gebruiken voor macro, veel van deze objectieven (vooral rond de 100mm) doen het ook heel goed als een portret lens.

Close-up voorzetlens
Als de specifieke macro-objectieven je te duur zijn dan zijn er een aantal alternatieven. Zo kun je zogenaamde ‘close-up’ lenzen gebruiken. Deze voorzetlenzen zijn te vergelijken met een bril; een stukje bol glas dat de vergrotingsfactor van je objectief groter maakt. Je schroeft de voorzetlens gewoon voorop één van je lenzen zoals je dat ook met een filter doet.
Bekende close-up voorzetlenzen zijn de Canon 500D en de Nikon 6T. Afhankelijk van het benodigde filterformaat zijn ze al onder de 100 euro te verkrijgen. Zoals de naam al zegt haal je met deze close-up voorzetlenzen –net- geen 1:1 macro.
Prettig voordeel is dat je de voorzetlenzen op meerdere objectieven kunt gebruiken, mits de objectieven dezelfde filtermaat hebben natuurlijk. Een close-up voorzetlens levert overigens geen lichtverlies op bij gebruik, wel kan de scherpstelling niet meer goed werken. Handmatig scherpstellen is daarom aan te raden. Scherpstellen op oneindig is niet meer mogelijk. Een voorzetlens is ook goed te koppelen met een tele-convertor.

Extensie ringen
Een tweede optie om van je normale objectieven een macro-objectief te maken is het gebruik van extensie ringen. Deze ringen plaats je tussen je camera en je objectief. Je maakt de afstand tussen de sensor en het glas van de lens dus wat groter. Hierdoor kun je dichterbij scherpstellen dan normaal.
Hoewel je met deze ringen bijna geen scherpte verliest, verlies je wel licht. Het wordt daardoor moeilijker om een voldoende klein diafragma (groot diafragmagetal) te gebruiken om voldoende scherptediepte in je opname te creëren. De sluitertijd loopt daarbij namelijk terug waardoor je meer kans hebt op bewegingsonscherpte. Bij het gebruik van een extensie ring kun je niet langer op oneindig scherpstellen; je maakt je objectief bijziend.
Extensieringen van je eigen cameramerk geven ook de informatie tussen de camera en je objectief goed door. Je kunt dus gewoon de autofocus en automatische instellingen blijven gebruiken. Extensie ringen zijn voor een bedrag van rond de 100 euro te koop.

Twee objectieven koppelen
Een oud trucje om een mooie vergroting te realiseren is het gebruik van twee objectieven voor een macrofoto. Eén objectief zet je gewoon op je camera en het andere houd je er omgekeerd voor. Er zijn hier speciale tussenringen voor te verkrijgen, maar je kunt het ook vanuit de hand proberen. Je zult dan waarschijnlijk wel een flitser nodig hebben om voldoende licht te krijgen.
Een 105mm objectief met daarvoor een 35mm objectief levert een vergroting van drie maal op. Het is wel zo prettig als beide lenzen dezelfde filtermaat/voorkantdiameter hebben. Fotograferen op deze manier levert wel foto’s op die last hebben van zware vignettering; donker randen in de foto. Dit betekent dat je in de nabewerking een uitsnede zult moeten maken van het middelpunt waar alles wel gewoon helder is.

Flitsen
Doordat je voor een goede scherptediepte bij macrofoto’s op een digitale spiegelreflexcamera veel licht nodig hebt zul je vaak al snel aan de slag moeten met flitsers voor het beste resultaat. Speciaal voor macrofotografie zijn ringflitsers ontworpen. Deze flitsers bevestig je vóór op je objectief en ze worden middels een draadje aan je flitsschoen gekoppeld. Een ringflitser verdeelt het licht gelijkmatig over je onderwerp.
De flitser die op je camera zelf zit zal in de meeste gevallen niet goed werken. Deze geeft een hard licht af en soms zal je objectief een schaduw werpen over de foto. Ook een opzetflitser die je op de flitsschoen van je camera plaatst zal in veel gevallen niet tot mooie resultaten leiden. Een betere oplossing is het gebruik van één of meerdere opzetflitsers los van de camera. Deze kun je via een snoer of draadloos aansturen. Je kunt de flitsers dan aan de zijkant (in een hoek van 45 graden) van je onderwerp plaatsen en zo een veel mooiere belichting krijgen ten opzichte van een flitser die recht van voren komt.
Eén draadloze flitser van de zijkant kan natuurlijk ook voldoende zijn. Gebruik dan een reflectiescherm om ook de andere kant voldoende op te lichten.
Let er bij het gebruik van flitsers ook op het licht dat je op de achtergrond laat vallen. Wanneer hier geen flitslicht op valt zal de achtergrond donker of zelfs pikzwart worden door onderbelichting. Dit kan natuurlijk ook een gewenst effect zijn.

Scherpstellen
Bij macrofotografie kun je vaak het beste handmatig scherpstellen. De meest praktische werkwijze is om ongeveer op het onderwerp scherp te stellen en de fijnafstelling te doen door de camera naar voren of naar achteren te bewegen. Wanneer je met een statief werkt zijn hier speciale ‘focusing rails’ voor verkrijgbaar. Zo kun je zonder je statief te verplaatsen de afstand tussen je camera en het onderwerp veranderen.
De autofocus kan wel goed werken wanneer je onderwerp niet beweegt. Je hebt dan rustig te tijd om het goede scherpstelpunt te kiezen. Let er op dat bij macrofotografie het bekende ‘scherpstellen en dan de compositie bepalen’ niet goed werkt. De kleinste beweging van je camera en lens kan ervoor zorgen dat het scherpgestelde onderwerp niet scherp meer in beeld staat. Een extra reden waarom handmatig scherpstellen vaak de betere optie is. Je kunt natuurlijk ook eerst automatisch scherpstellen en dan de fijnafstelling met de hand doen.
Op nieuwere camera’s kan live-view een mooie aanvulling zijn tijdens macro fotografie. Met je camera op statief kun je in de live-view modus inzoomen op een belangrijk deel in je foto en zo je scherpstelling (handmatig) optimaliseren. Eveneens kan de live-view er voor zorgen dat je geen al te ingewikkelde poses hoeft aan te nemen om nog door de zoeker te kunnen kijken. Zeker voor macrofotografie is live-view dus een uitkomst.

Scherptediepte
Bij macrofotografie zul je gebruik moeten maken van een kleine diafragma opening (groot diafragma getal) om je onderwerp van voor tot achter scherp te krijgen. Denk aan een diafragmawaarde van f/16 of nog hoger. Onthoudt bij het scherpstellen ook dat de scherptediepte zich voor 1/3 voor het punt bevindt waarop je scherp stelt en voor 2/3 erachter. Wanneer je een insect op de foto zet is het overigens verstandig gewoon op de ogen te richten, net zoals je bij een menselijk model ook hoort te doen.

Compositie
Ook bij macrofotografie is de compositie van je beeld belangrijk. Wat zet je wel en wat zet je niet op de foto en waar plaats je het hoofdonderwerp. In principe gelden hier natuurlijk dezelfde ‘regels’ als bij alle andere vormen van fotografie. Wanneer je een insect fotografeert is het bijvoorbeeld prettig deze wat extra ruimte te geven in de richting waarin hij staat of kijkt. Plaats je onderwerp niet in het midden van het beeld. Door het onderwerp uit het midden te plaatsen maak je de compositie een stuk interessanter.
Laat ook de omgeving meespelen in je foto. Een foto van een spin wordt veel interessanter als je zijn web ook op de foto hebt. Houd hierbij ook de achtergrond in het oog. Zorg ervoor dat er geen storende lijnen (bijvoorbeeld de onscherpe –maar contrastrijke- overgang tussen een struik en de lucht) door je onderwerp lopen. Je kunt een achtergrond vaak eenvoudig veranderen door je camera een paar centimeter te verplaatsen. Rust in een foto is bij macro erg belangrijk.
Een handige tip bij het fotografen van insecten; vroeg op de ochtend is het vaak nog koud. Insecten zijn dan vaak traag en gunnen je rustig de tijd om ze vast te leggen. Pas als de zon op komt en ze weer warmer worden gaan ze weer vliegen en wordt het moeilijker om rustig de tijd te nemen voor een opname.
Zoals altijd in de natuur; forceer geen dingen. Sloop geen struik om je achtergrond mooier te maken en dood of verdoof geen insecten om ze stil te laten zitten. Probeer de natuur achter te laten zoals je haar vindt en registreer alleen wat je ziet.

Macrofoto’s nabewerken
Wil je iemand echt versteld laten staan van je macrofoto dan bewerk je een goede opname natuurlijk nog na. Wat extra contrast, stofjes wegpoetsen en bijvoorbeeld wat extra felle kleuren. De allerlaatste stap in de nabewerking is de verscherping van het beeld. Bij macrofotografie is deze wellicht nog wel belangrijker dan normaal.
Bij een macrofoto is een perfecte scherpte namelijk vaak het ideaalbeeld. Door je foto nog even flink te verscherpen behaal je dergelijk scherpte. Van nature zal deze niet in je opname zitten. Pas natuurlijk wel op dat je verscherping geen zogenaamde ‘artifacts’ met zich mee brengt.

Aan de slag
Macrofotografie hoeft niet altijd duur te zijn, met een simpele compactcamera of een spiegelreflex met een omgekeerd objectief of een telezoom met macro stand kom je al een heel eind. Het leuke bij macrofotografie is daarbij ook nog dat je niet ver hoeft om mooie foto’s te maken. In je eigen tuin is al een grote hoeveelheid aan interessante onderwerpen te zien. Van zo dichtbij ziet de wereld er heel anders uit.